Κριτικό σημείωμα

 Κλεοπάτρα Λυμπέρη

 

Μετά το «όργιο της νεωτερικότητας», όπου δοκιμάστηκαν νέα πεδία έκφρασης και νέα γλωσσικά υλικά, και όπου ολοκληρώθηκε το διακύβευμα της πρωτοτυπίας,  ο πειραματισμός, ο αγώνας για περισσότερη αισθητική εκλέπτυνση και η αναζήτηση του Υψηλού, μια νέα τάση παρουσιάζεται στη λογοτεχνική σκηνή. Πρόκειται για την κίνηση, που, από τη δεκαετία του 60 και μετά, τείνει να εκφράσει την ίδια την αυτοαναφορικότητα της Λογοτεχνίας,  μια «αυτοσυνείδητη διάσταση της αφήγησης».

   Για την τάση αυτή ο Κώστας Βούλγαρης εισάγει τον όρο «πολυφωνική μεταμυθοπλασία».  (Είναι συγχρόνως καλλιτεχνικό ρεύμα αλλά και τρόπος προσέγγισης της ιστορίας, μιας ιστορίας που δεν περιορίζεται στο καλλιτεχνικό πεδίο. Θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε με την έννοια της φουκωικής ασυνέχειας: "εργαλείο και συνάμα αντικείμενο έρευνας".).

   Η θεωρητικός της λογοτεχνίας Linda Hutcheon, στο βιβλίο της «Narcissistic Narative: The Metafictional Paradox (1980)», σημειώνει: Μεταμυθοπλασία είναι η μυθοπλασία για τη μυθοπλασία, τουτέστιν, μυθοπλασία που εμπεριέχει η ίδια ένα σχόλιο πάνω στη δική της αφήγηση και/ή τη γλωσσική της ταυτότητα.

   Αν και ο όρος αναφέρεται στη σύγχρονη λογοτεχνία, εντούτοις, ψάχνοντας στην ιστορία των πιο παλιών μυθιστορημάτων, θα βρούμε ότι ήδη σε αρκετά σημαντικά έργα υπάρχουν στοιχεία μεταμυθοπλασίας· όπως για παράδειγμα στο βιβλίο του Diderot “Zακ ο Μοιρολάτρης” ή στο βιβλίο του Laurence Sterne  ”Oi Ζωή και οι Απόψεις του Τρίστραμ Σάρντι, Κυρίου από το Σόι”. Και μάλιστα ο ίδιος ο Friedrich Schlegel  στην κριτική του για το έργο του Γκαίτε “Τα χρόνια Mαθητείας του Γουλιέλμου Μάιστερ” παρατηρεί:  Eίναι ένα από αυτά τα βιβλία που κρίνουν τον εαυτό τους, κι έτσι απαλλάσσουν τον κριτικό από όλη τη δουλειά.

   Η θεωρία του Μπαρτ για τον θάνατο του συγγραφέα, έθεσε οριστικά τις βάσεις για μια νέα λογοτεχνική πραγματικότητα, προετοιμάζοντας και τη μετανεωτερική συνθήκη, όπως τη ζούμε στις μέρες μας. Με βάση αυτό το νέο καθεστώς, ο Κ.Β. οργανώνει εδώ μια πολυφωνική σύνθεση που φιλοδοξεί να στοιχειοθετήσει την ιστορία της μεταμυθοπλασίας στη ελληνική λογοτεχνική σκηνή και σε άλλα καλλιτεχνικά πεδία. Εντούτοις, όπως δηλώνει ο ίδιος στον πρόλογό του, δεν πρόκειται για ένα «προγραμματικό παλίμψηστο μανιφέστο».

   Με την μέθοδο του μοντάζ συναθροίζει κείμενα ελλήνων συγγραφέων της τελευταίας εικοσαετίας, αποσπάσματα λογοτεχνικά, αλλά και δοκίμια, και κριτικές αποτιμήσεις, μέσα από τα οποία φωτίζεται το μεγάλο μωσαϊκό της ελληνικής μεταμυθοπλασίας και η θεωρία της. Ο ίδιος εντάσσει τα κείμενα αυτά υπό τη σημαία του δικού του ονόματος, ως «το πολυφωνικό αφήγημα του συγγραφέα». Έτσι, ο παρόν τόμος, αφηγείται τον ίδιο τον ορισμό της μεταμυθοπολασίας, με τον τρόπο της μεταμυθοπλασίας, επιτρέποντας τη συνύπαρξη και τη διάδραση όλων των συμμετεχόντων.

    Μερικοί από τους συν-πράττοντες συγγραφείς : Ν. Κάλας, Σ. Ροζάνης, Τ. Πολίτη, Ε. Γκοτζιά, Λ.Τσιριμώκου, Ν. Βαλαωρίτης, Δ. Δημηρούλης, Ε. Αρανίτσης, Φ. Αμπατζοπούλου, Δ. Κούρτοβικ, Β.Χατηβασιλείου, Β. Αθανασόπουλος, Σ. Μιχαήλ, Γ. Καχριμάνης, Ρ. Γαλανάκη, Ε. Αρσενίου, Γ. Αριστηνός, Δ. Ζιόβας, Κ. Κωστίου, Ε. Ροίδης, Κ. Καβάφης, Δ. Σολωμός, Θ. Βαλτινός, Ν. Καχτίτσης, Γ. Πάνου, Η. Λάγιος κ.α.. Κι ακόμη, συμπεριλαμβάνονται αποσπάσματα από κείμενα ξένων δημιουργών, όπως ο Αβερρόης, ο Σλέγκελ, ο Μπένγιαμιν, ο Μπόρχες, ο Κάμφορα, ο Φουκώ, ο Μπαχτίν, ο Ντοστογιέφσι.

    Ο Βούλγαρης είναι εμπνευστής πολλών βιβλίων. (Ας μου επιτραπεί να κάνω ειδική μνεία στο πεζογραφικό του «Αυθάδεια λαγνεύουσα», όπου καταγράφει φλογερές εικόνες για τον έρωτα, αξιοποιώντας τη διακειμενική συνομιλία, το κάλος της βυζαντινής γλώσσας και των θεολογικών κειμένων). Το παρόν βιβλίο, προϊόν μεγάλου μόχθου (471 σελίδες μεγάλου σχήματος, γεννήθηκε από την πλατειά γνώση του Κ.Β. για την ελληνική λογοτεχνία, αλλά και τη μελέτη της ιστορίας και των σύγχρονων λογοτεχνικών θεωριών. Πιο ειδικά, ο ίδιος επισημαίνει τον ρόλο της ιστορίας ως απόλυτου ταξινομητή του υλικού του, καθώς, στην αντίληψή του, στο πεδίο της γραφής διαμορφώνονται τρεις ειδικές κατηγορίες: Η ιστορία μέσα στις ιστορίες των ανθρώπων, η ιστορία μέσα στην ιστορία των ιδεών, η ιστορία μέσα στην ιστορία της γλώσσας. 

   Αν και ο ίδιος, πιστός στα προτάγματα του Μπαρτ, συνομολογεί τον θάνατο του συγγραφέα, και επομένως θεωρεί εαυτόν «γραφέα» που αξιοποιεί τα συλλογικά υπάρχοντα, προσωπικά βλέπω εδώ έναν συγγραφικό νου να αναδύεται κραταιός, ευφυής, πολυμήχανος, ως κυρίαρχο ον σε μια ατομική επικράτεια. Βλέπω μια ισχυρή βούληση που ελέγχει, κατηγοριοποιεί, αξιοποιεί, οργανώνει, και εν τέλει, συγκροτεί τον ίδιο της τον κόσμο, θέτοντας σε συντονισμό φωνές, μορφές, ήχους, ιδέες, θεωρητικές προσεγγίσεις, ιστορικές κατηγορίες. Ο νους αυτός, δεν «οικειοποιείται το άλλο», απλώς «συνενώνει τα άλλα» (όπως κάνει ο Λόγος που τα πάντα ενώνει μέσα του), κρατώντας για τον εαυτό του τον ρόλο της υψηλής εποπτείας.

   Το παρόν βιβλίο αποτελεί μια σημαντική κατάθεση στα πεπραγμένα της ελληνικής λογοτεχνικής θεωρίας. Τα περισσότερα κείμενα του τόμου είχαν ήδη παρουσιαστεί στην εφημερίδα ΑΥΓΗ και άλλα επιλέχτηκαν μέσα από ισάριθμα θεωρητικά έργα εκδομένα από τους συγγραφείς. Επισημαίνω την αξία των αποθησαυρισμένων κειμένων, αλλά και την ίδια την αξία της ιστορικής  καταγραφής μιας περιόδου, για την οποία ελάχιστες σοβαρές αποτιμήσεις έχουμε έως τώρα.

 

 Κοράλλι, τχ. 29-30, Απρίλιος Σεπτέμβριος 2021

Στο εργαστήριο του Αγίου Ιερώνυμου

Του Γιώργου Τζιρτζιλάκη

                                                                                  Ένα κείμενο μπορεί πάντα να διαβάζει ένα άλλο,

και ούτω καθεξής ως το τέλος των κειμένων.

 […] Θα διαβάσει καλά όποιος διαβάσει τελευταίος

 Gérard Genette[1]

Τι είναι η «μεταμυθοπλασία» και τι ακριβώς περιγράφει αυτό το πολυσυλλεκτικό βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη, Η μεταμυθοπλασία στη νεοελληνική πεζογραφία (εκδόσεις Βιβλιόραμα) στο οποίο η αναγραφή και μόνο των ονομάτων των (συν)συγγραφέων που συμμετέχουν καταλαμβάνει πέντε σελίδες στο «Ευρετήριο»;

Μια πρώτη αποσαφήνιση που οφείλουμε είναι ότι ο παράξενος αυτός όρος αντλεί αλλά δεν ταυτίζεται με την «metafiction», στη συμβατική ή ακαδημαϊκή της έννοια. Εννοώ τον τρόπο με τον οποίο συζητήθηκε ο όρος από την δεκαετία του 1970 έως το 1990, εστιάζοντας αρχικά σε λογοτεχνικά κείμενα του εικοστού αιώνα, με συγκεκριμένες τεχνικές που καλούν επίμονα τον αναγνώστη να συμμετάσχει στην πράξη της αφήγησης, για να συμπεριλάβει στη συνέχεια και παλαιότερα κείμενα που χαρακτηρίζονται από αυτοαναφορικότητα κι ένα είδος «ναρκισσιστικής αφήγησης».[2] Πρόκειται, εξάλλου, για γενικευμένα αιτήματα της τέχνης σ’ αυτή την περίοδο.

Το εμφύλιο σώμα της μεταμυθοπλασίας

Της Λιάνας Θεοδωράτου

Η λογοτεχνία είναι τελείως απρόβλεπτη, και μάλιστα αναιδής. Αρνείται να πάρει σταθερό σχήμα και να οριστεί με τρόπο αυστηρό και καθορισμένο. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ουσία της λογοτεχνίας. Το βασικό της χαρακτηριστικό είναι ίσως η ικανότητά της να προσλαμβάνει διαφορετικές μορφές, επίμονα και ακούραστα, να μεταναστεύει, να ταξιδεύει, να μετακινείται, συχνά μακριά από τον εαυτό της, κατά μήκος κάθε είδους συνόρων, και συχνά σε σχέση με άλλα μέσα. Πράγματι, μέσα σε αυτή την παράφρονη κυκλοφορία –αυτή την ακαταμάχητη κίνηση μετατόπισης, μεταμόρφωσης και αναπαραγωγής– πώς μπορούμε να πούμε τι είναι η λογοτεχνία; Τι είναι αυτό που κάνει την λογοτεχνία λογοτεχνία, σε αντίθεση με κάτι άλλο; Πώς ξέρουμε τι είναι η λογοτεχνία, αφού παρουσιάζεται με τόσες διαφορετικές αμφιέσεις;

Η μεταμυθοπλασία ως κριτική του μεταμοντερνισμού

Της Ελισάβετ Αρσενίου

Είναι ενδιαφέρον, και ορισμένες φορές προκλητικό, να επισκοπούμε από την αρχή τους φορτισμένους όρους. Ας δούμε τον όρο «μεταμυθοπλασία»^. όρο σχετικά αμήχανο, όχι επειδή είναι δανεικός ή αντιδανεικός, ούτε γιατί συνδέεται με το όχι πλήρως ψυχαναλυμένο τραύμα του «μετά-», που το βιώνουμε με το δικό μας τρόπο εμείς οι Νεοέλληνες, αλλά γιατί ενσωματώνει τη διαφοροποίησή του από το μεγάλο, κάποτε αντιδραστικό, άλλο «μετα-», τον μεταμοντερνισμό.

Τι είναι λοιπόν μεταμυθοπλασία; Μια αφήγηση που προσπαθεί να δείξει πως δεν είναι αθώα: πως είναι αυτοσυνείδητη ή αυτοαναφορική. Πως ακόμη κι αυτός που την αφηγείται είναι μυθοποιημένος, μπλεγμένος στις παγίδες και στις κλωστές της. Μια αφήγηση που διερευνά αυτό που κάνει παρουσιάζοντάς το αλλιώς, από απόσταση.

Με τον τρόπο της μεταμυθοπλασίας

Της Κατερίνας Κωστίου

Η μεγάλη και συχνά αντικρουόμενη βιβλιογραφία για τη μεταμυθοπλασία, που αυξήθηκε κατά πολύ τα τελευταία χρόνια, δίχως να αποσαφηνίσει επαρκώς την έννοια, την έχει συνδέσει κυρίως με πρακτικές του μεταμοντερνισμού, παρά το γεγονός ότι ως τεχνική απαντά και σε κείμενα του παρελθόντος. Πέρα από τις αναπόφευκτες διαφωνίες τους, σημαντικοί θεωρητικοί του μεταμοντερνισμού [R. Federman, Surfiction (1975)· R. Scholes, Fabulation and Metafiction (1979)· P. Waugh, Metafiction (1984)] φαίνεται να συμφωνούν πως οι όροι μεταμυθοπλασία, υπερμυθοπλασία και εκμύθευση, ανεξάρτητα από τον λόγο για τον οποίο επινοήθηκαν αρχικά, κυρίως χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια συγκεκριμένη τάση του μεταμοντερνισμού για αυτοσυνειδησία της μυθοπλασίας.

Ο μεταμοντερνισμός στην πεζογραφία

Της Γεωργίας Λαδογιάννη

Το μεταμοντέρνο έχει συνδεθεί με το τέλος πολλών πραγμάτων. Κυρίως σημαίνει το τέλος του μοντέρνου (του νεοτερικού) και της συνείδησης που δημιούργησε ο Διαφωτισμός. Από την δεκαετία του 1980 ο Δυτικός άνθρωπος έχει αισθανθεί ως παγίδα τη χειραφέτησή του, που υπήρξε το κύριο πρόταγμα του μοντερνιστικού. Αντί της απελευθέρωσης ο άνθρωπος βούλιαζε, όπως επιγραμματικά το εξέφρασαν οι M. Horkheimer - Τh. Αdorno, σε μια νέου τύπου βαρβαρότητα. Η σχέση με τον κόσμο δεν ορίζεται από το cogito  δηλαδή από το έλλογο ον του μοντερνισμού, το οποίο αναζητούσε το όμοιό του, επέβαλε στον κόσμο την λογική τού καθόλου και του αντικειμένου –αφήνοντας απέξω ό,τι ξέφευγε ή δεν μπορούσε να συλλάβει–, αλλά γίνεται μια σχέση απαιτητική που θέλει να δει ό,τι ήταν πέρα από τις δραστηριότητες (ή τις ικανότητες) της λογικής. Μια σχέση περισσότερο αισθητική παρά λογική, γιατί στον μεταμοντερνισμό (μετανεοτερικότητα) έχει πάψει η διάσταση υποκειμένου και αντικειμένου, εφόσον το δεύτερο θεωρείται έργο/κατασκευή του πρώτου. Μία λογοτεχνική langue –παραφράζοντας λίγο τον F. De Saussure– είναι η μεταμυθοπλασία, με την parole του κάθε συγγραφέα να είναι ο διάλογός του με το παρελθόν της γραφής. Ειναι φανερό πως σε μια τέτοια αντίληψη εκείνο που θεωρείται ότι έχει διαταραχτεί είναι η πλασματικότητα μιας λογοτεχνικής ιστορίας ή, με άλλα λόγια, η συνείδηση ότι η γλώσσα είναι αδύναμη να υπηρετεί την συγκεκριμένη σκοπιμότητα.  

Για την παρουσίαση του βιβλίου

Του Κωνσταντίνου Μπούρα

Χθες, Δευτέρα 12/3/2018 από τις 8μμ και μετά παρακολούθησα μία μετά-παρουσίαση αυτού του ιδιαίτερου συλλεκτικού πονήματος, που θα γίνει σύντομα βιβλίο αναφοράς για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο και σοβαρό μελετητή, ιδιαίτερα αν είναι ή φιλοδοξεί να γίνει ΚΑΙ λογοτέχνης.

Κάθε ένας από τους ομιλούντες ή παρεμβαίνοντες κατέθεσε το δικό του ψήγμα κι όλα μαζί ως βραχονησίδες εις πέλαγος ηφαιστειογενές συνέτειναν στη σύνθεση μίας μοναδικής νοητικής συνθέσεως για κάθε συνδημιουργικό θεατή-ακροατή.

Πέρα και μακριά από τις συνήθεις ευχαριστίες κι επαίνους έγινε μια σημαντική ζύμωση για το μοντέρνο, το μεταμοντέρνο, τη θολή για τους πολλούς έννοια της μεταμυθοπλασίας κι ελύθηκαν ή τέθηκαν πολλά φιλολογικά μυστήρια προς σκέψιν και διαμόρφωσιν…

Με τις αξιώσεις ημερίδας αυτή η παρουσίαση και η υπερπλήρης αίθουσα του Art-Polis Café που είχε και ορθίους στο βάθος κατέδειξε τη δίψα των πολλών να μάθουν και να διδαχθούν από τους ολίγους πρωτοπόρους πράγματα που θα περάσουν δεκαετίες για να φτάσουν στην επίσημη εκπαίδευση των γενεών που θα έρθουν και δεν θα βρουν ελπίζω καμένη γη.

Χθες το βράδυ ένιωσα ταπεινός μαθητής και περήφανος που είχα την τύχη, την πρόσκληση και την προνοητικότητα να βρεθώ σε ένα ανοικτό σχολειό για την Τέχνη του μέλλοντος.

Ένα γκαρσόνι είπε: «Αν έπεφτε βόμβα εδώ απόψε, η Ελλάδα θα έχανε την πνευματική εμπροσθοφυλακή της κι ο Πολιτισμός θα είχε δεχτεί καίριο πλήγμα».

Συν-γραφή είναι ο όρος που αρμόζει σε αυτό το πολυφωνικό και πολυσυλλεκτικό βιβλίο, προάγγελος μιας νέας γενιάς που οφείλει και πρέπει να σπάσει τον ομφαλοσκοπικό ναρκισσισμό των γενεών 1980, 1990 και 2000 ακόμα.

Ο Κώστας Βούλγαρης είναι πρωτοπόρος και ρηξικέλευθος γιατί είναι ταπεινός, σεμνός, συν-γραφέας και ουδέποτε αντιγραφέας. Κάθε ένας συμμετέχει σε αυτόν τον τόμο με το όνομά του και το κείμενο του. Άρα δεν πρόκειται για τόμο-ρεφενέ, αλλά για μια ιδιαίτερη μετα-αφήγηση, μια μετα-μυθοπλασία έμπρακτη και για τούτο πετυχημένη και πρωτοποριακή.

Όσο για το μοντέρνο, το μεταμοντέρνο, το μετά το μεταμοντέρνο και τους διάφορους –ισμούς θα έρθουν και θα παρέλθουν πολλά τέτοια νοητικά προϊόντα επιστημονικής κατατάξεως του άναρχου κι ασυμμάζευτου λογοτεχνικού παγκοσμίου ρεύματος.

Την πιο σωστή θέση πήρε ο άξιος ακαδημαϊκός Θανάσης Βαλτινός που μίλησε για την ουσία της γραφής και τα ίδια στερεότυπα θέματα που απασχολούν τους λογοτέχνες ανά τους αιώνες.

Οι κριτικοί όμως, ειδικά όταν τυγχάνει να είναι και λογοτέχνες οι ίδιοι, οφείλουν να περνούν από αυτές τις Συμπληγάδες της Θεωρίας προκειμένου να είναι αγνοί κι αθώοι στο πρωτότυπο δημιουργικό τους έργο.

Κι ο Κώστας Βούλγαρης είναι ένας από αυτούς, αντάξιος, πανάξιος και δημοκρατικός. Σπανίζουν όλ’ αυτά μαζί. Και γι’ αυτό πρέπει να τον τιμούμε. Του το οφείλουμε!!!

 grafei.wordpress.com
και, Οδός Πανός, τχ. 179, 2018

Η παρουσίαση του βιβλίου

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Στην εκδήλωση με αφορμή την έκδοση του βιβλίου τού

ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ, Η ΜΕΤΑΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ

ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Εκδόσεις Βιβλιόραμα

Η μεταμυθοπλασία

ως αφηγηματικός τρόπος και αισθητικό πρόταγμα

Oμιλήτριες: Ελισάβετ Αρσενίου, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Μαρία Κακαβούλια, αν. καθηγήτρια Ρητορικής και Αφηγηματολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο), Κατερίνα Κωστίου, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

Παρεμβάσεις: Θανάσης Βαλτινός, πεζογράφος, ακαδημαϊκός, Λιάνα Θεοδωράτου, καθηγήτρια Ελληνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, αν. καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Συντονίζει: ο Πάνος Χαραλάμπους, εικαστικός, πρύτανης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών

Δευτέρα, 12 Μαρτίου, 2018, 8:00 μ.μ.

Polis Art Cafe, Πεσμαζόγλου 5 & Σταδίου (αίθριο Στοάς Βιβλίου)

Η μεταμυθοπλασία στη νεοελληνική πεζογραφία, εκδόσεις Βιβλιόραμα, σελ. 476

   

Δελτίο Τύπου

Η μελέτη και η συζήτηση της νεοελληνικής πεζογραφίας συνήθως εξαντλείται στους μοντερνιστές συγγραφείς της γενιάς του ’30 και αναπαράγει τη δικιά τους εικόνα για τη διαδρομή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, εικόνα που πια έχει ξεπεραστεί εκ των πραγμάτων.

Αντίθετα, αυτό το βιβλίο ξεκινά από τις «ρωγμές της νεωτερικότητας», επικεντρώνοντας σε αποκλίνουσες για την εποχή τους, αλλά τόσο επίκαιρες σήμερα λογοτεχνικές πρακτικές (όπως η αποσπασματικότητα του Δ. Σολωμού, η «ειδομειξία» του Κ. Βάρναλη, η διαλογική ετερότητα του Κ. Γ. Καρυωτάκη, η πολυφωνικότητα του Κ. Χατζηαργύρη), ή φωτίζοντας θεωρητικές τομές (όπως ο λόγος για την πρωτοκαθεδρία της ανθρώπινης βούλησης, στη ζωή και την τέχνη, του Αββά Σεγιές).

Μεταμυθοπλασία: στοιχεία μιας πραγματικότητας

Του Κώστα Βούλγαρη

Κάθε αισθητικό ρεύμα προκύπτει μέσα από την ιστορία των μορφών· δεν παρθενογεννάται μίαν ωραίαν πρωίαν. Βέβαια, όλοι σχεδόν οι τρόποι και οι τεχνικές έχουν υπάρξει και δοκιμαστεί, στη μακρά διαδρομή της ιστορίας της τέχνης. Αυτό όμως που συμβαίνει με την εμφάνιση ενός νέου ρεύματος είναι πως, κάποια στιγμή, ορισμένοι τρόποι και τεχνικές συνθέτουν ένα καινούριο αισθητικό πρόταγμα, κι έτσι διαυγάζονται μέσα στην πραγματικότητά του, μέσα στην αλήθεια του, ανανοηματοδοτούνται.

Για παράδειγμα, οι σουρρεαλιστές ανέδειξαν τη συνειρμική γραφή τού αφανούς μέχρι τότε Λωτρεαμόν, που αναζητούσε «μια τέχνη αλλιώτικη», και έφτιαξαν μια δικιά τους γενεαλογία, που εκκινεί από τη διεκδίκηση της μυθολογικής μορφής του αρχαιοελληνικού Μινώταυρου, προκειμένου να δώσουν σχήμα και μορφή στο υποσυνείδητο, και δι’ αυτού στο ελευθεριακό τους πρόταγμα.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

Βασικό ζητούμενο στην τέχνη είναι η ανανέωση των μορφών. Η επανάληψη δημιουργεί αδιέξοδα. Φροντίζουμε να βρούμε καινούριους τρόπους αντιμετώπισης των διαφόρων θεμάτων για να κάνουμε δραστικό το αποτέλεσμα. Βλέπω τη λογοτεχνία σαν ένα σταθερό διάλογο ανάμεσα στο συγγραφέα και τον αναγνώστη, μόνο που ο αναγνώστης είναι μια πολύ θολή κατάσταση και κυρίως παθητική στη συνείδηση του συγγραφέα. Ο συγγραφέας βέβαια δεν κοινωνιολογεί ούτε αποφαίνεται για λογαριασμό κάποιου αόριστου πλήθους. Ο συγγραφέας παλεύει με τους δαίμονες που κουβαλάει μέσα του και του είναι απαραίτητο να μοιραστεί με κάποιους αυτό το πάλεμα. Η δημοσιοποίηση στην τέχνη είναι ένα απαραίτητο στοιχείο γιατί έτσι ολοκληρώνεται αυτό το εγωπαθές εγχείρημα, με το να μετατρέπεται δηλαδή σε κοινή εμπειρία. Η επιδίωξη αλλαγής των μορφών είναι μέσα σ’ αυτή την προσπάθεια, να διατηρηθεί η δραστικότητα που πρέπει να έχει το έργο, το κείμενο στην περίπτωση αυτή.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ

Ένα γοητευτικό ταξίδι, από τον Σολωμό μέχρι σήμερα

Του Γιάννη Παπαγιάννη

Το κατ’ αρχήν επίτευγμα του Κώστα Βούλγαρη είναι ότι έγραψε ένα βιβλίο για τη μεταμυθοπλασία που ακολουθεί τις μεθόδους της μεταμυθοπλασίας καθώς δομικά ακολουθεί μεταμοντέρνες μεθόδους ανάπτυξης και καθώς δεν είναι γραμμένο ολόκληρο από τον Κώστα Βούλγαρη. Κι όλα αυτά χρειάζονται κάποιες εξηγήσεις.

Πρώτα απ’ όλα, τι εννοούμε μεταμυθοπλασία; Για να το πούμε με απλά λόγια, εννοούμε μια μυθοπλασία που δεν ακολουθεί τους κλασσικούς γραμμικούς κανόνες ανάπτυξης κι επίσης υπερβαίνει την μυθοπλαστική κατεύθυνση των μοντέρνων. Αν κι οι ορισμοί που έχουν κατά καιρούς επιχειρήσει να περιγράψουν τον μεταμοντερνισμό είναι θολοί και περικλείουν πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις, θα μπορούσαμε χοντρικά να πούμε ότι ο μεταμυθοπλάστης δεν δέχεται κανέναν απόλυτο αφηγηματικό κανόνα, υπονομεύει ίσως σατιρικά την ίδια την αφήγησή του, ανακατεύει υλικά κι αφηγηματικές μεθόδους και χρησιμοποιεί ποικίλες δομικές ανακολουθίες.

Τι είναι η «μεταμυθοπλασία»;

Της Πέρσας Κουμούτση

 «Οι φωνές της ιστορίας αποτελούν, όχι απλώς το υλικό της νεοελληνικής μεταμυθοπλασίας, αλλά συνθέτουν το ιδιαίτερο πρόσωπό της στις διαφορετικές όψεις του: η ιστορία μέσα στις ιστορίες των ανθρώπων, η ιστορία μέσα στην ιστορία των ιδεών, η ιστορία μέσα στην ιστορία της γλώσσας.»

(Από το «Προοίμιο» του βιβλίου)

Τι είναι «μεταμυθοπλασία» στην νεοελληνική πεζογραφία, ποια είναι τα υλικά ή τα χαρακτηριστικά εκείνα που τη διέπουν, ποιά τα κενά, αλλά και η συνάφεια της με τον Δυτικό μεταμοντερινισμό; Και κυρίως, ποιά η σχέση της με τον σημερινό αναγνώστη; Είναι μόλις ελάχιστα από τα πολλά ερωτήματα που απασχολούν τον συγγραφέα, δοκιμιογράφο και ερευνητή Κώστα Βούλγαρη στο βιβλίο-μελέτη του με τίτλο: «Η μεταμυθοπλασία στη νεοελληνική πεζογραφία», εκδόσεις Βιβλιόραμα. Και είναι μια εμπεριστατωμένη και άξια μελέτη 460 σελίδων στην οποία ο συγγραφέας επιχειρεί και πετυχαίνει να μας δώσει απαντήσεις σε μια σειρά από σημαντικά ζητήματα γύρω από το εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό θέμα –για το οποίο είναι αλήθεια ό,τι ελάχιστα γνωρίζουμε– ιχνηλατώντας την ιστορία της εξέλιξής της από τον 4ο μ.Χ. αιώνα μέχρι σήμερα και προβάλλοντας γνωστές και άγνωστες πτυχές και εκφάνσεις της.

Η μυθοπλασία που σχολιάζει τον εαυτό της. Μια πρώτη εγκυκλοπαίδεια

Του Λάμπρου Σκουζάκη

Η μεταμυθοπλασία είναι η μυθοπλασία για την μυθοπλασία, δηλαδή εκείνη που εμπεριέχει ένα σχόλιο πάνω στην δικιά της αφήγηση και την γλωσσική της ταυτότητα και αυτή η αυτοσυνείδητη εκδοχή της αφήγησης είναι ευδιάκριτη στα έργα των γάλλων nouveaux romanciers, σε αυτά του ιταλικού Gruppo 63 και σε μεμονωμένους συγγραφείς, από τον Barth στον Fowles, από τον Cohen στον Coover, και από τον Borges στον Cortazar. O χρήσιμος αυτός ορισμός της Linda Hutcheon αποτελεί μια πρώτη χρήσιμη πυξίδα για το συναρπαστικό ταξίδι.

Πρέπει όμως να τονιστεί η μεταμυθοπλασία δεν αποτελεί γέννημα της νεωτερικότητας· αντίθετα, στοιχεία της εμφανίζονται σε πολλά σημαντικά έργα και πριν απ’ όλους αυτό το γνωρίζουν καλά ο Τρίστραμ Σάντυ του Laurence Stern, ο Ζακ ο μοιρολάτρης του Diderot και ο Γουλιέλμος Μάιστερ του Γκαίτε.  Η πληθώρα και η ένταση των μεταμυθοπλαστικών εγχειρημάτων από την δεκαετία του 1960 μέχρι και σήμερα μπορεί να φωτιστεί από ένα ιστορικό ρεύμα που προηγήθηκε κατά δύο περίπου αιώνες και που μένει στην αφάνεια της θεωρίας και της κριτικής: ο κύκλος του πρώιμου ρομαντισμού της Ιένας, του περιοδικού Athenaeum, των αδελφών Schlegel και του Novalis. Ο κύκλος αυτός κατέστησε δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ λογοτεχνικής και κριτικής γραφής.

Ένα «αφήγημα» για τη μεταμυθοπλασία

Της Ειρήνης Χατζοπούλου

Φτωχή η τέχνη

καταδικασμένη αιώνια να ανακαλύπτει νέες εκφράσεις

Ν. Κάλας

 Το νέο βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη, Η Μεταμυθοπλασία στη νεοελληνική πεζογραφία (εκδόσεις Βιβλιόραμα, 476 σελ.), συνιστά μια απόπειρα αυτοψίας και χαρτογράφησης των πολλών προσώπων, μορφών και μεταμορφώσεων με τις οποίες εμφανίζεται και αξιοποιείται η τεχνική της μεταμυθοπλασίας από τη νεοελληνική πεζογραφική παραγωγή.

Σύμφωνα με τους θεωρητικούς, η μεταμυθοπλασία, που αποτελεί την εξέλιξη όρων όπως ναρικισσισμός, αυτοαναφορικότητα, αυτοσυνειδησία, αναφέρεται στη μυθοπλασία για τη μυθοπλασία, σε μυθοπλαστικά έργα που θεματοποιούν στον αφηγηματικό τους κορμό ένα σχόλιο πάνω στην ίδια την πράξη της αφήγησης ή στη γλωσσική τους ταυτότητα και είναι απότοκο της εξαντλημένης πια πεποίθησης πως το μυθιστόρημα είναι η τέχνη της ευθείας αναπαράστασης και του άμεσου αντικατοπτρισμού της πραγματικότητας. Στόχος της είναι να καταδείξει τον τεχνηματικό χαρακτήρα κάθε μυθοπλασίας, που δε βρίσκεται σε αναφορική-μιμητική σχέση με τον κόσμο, την πραγματικότητα, αλλά αντίθετα κατασκευάζει μέσω της γλώσσας και της αφήγησης τον κόσμο και την πραγματικότητα.

Ρίζες και ρωγμές

Της Χριστίνας Λιναρδάκη

 “His greatest ambition was to produce a work consisting entirely of quotations”

(Hannah Arendt για τον Walter Benjamin[1])

 Η Μεταμυθοπλασία φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, να είναι μια ογκώδης και καταιγιστική ανθολογία κειμένων, όμως ανθολογία δεν είναι.[2] Είναι ένα «πολυφωνικό αφήγημα σε δοκιμιακή φόρμα», κατά την περιγραφή του ίδιου του Βούλγαρη, το οποίο προσφέρει έναν ορισμό του τι είναι μεταμυθοπλασία, χωρίς ωστόσο να την ορίζει ρητά. Ο αναγνώστης καλείται να φθάσει μόνος του σε αυτόν τον ορισμό με τη βοήθεια του συγγραφέα, ο οποίος μετέρχεται τους τρόπους του όρου που προσπαθεί να περιγράψει: ξεγυμνώνοντας τον σκελετό της σκέψης του, με την παράθεση αλλεπάλληλων κειμένων, των οποίων η έκταση μπορεί να κυμαίνεται από μία φράση έως μερικές σελίδες και που είτε αναδεικνύουν κάποιο παράδοξο είτε καταδεικνύουν το ζητούμενο, το οποίο δεν είναι άλλο από την προβολή της πλαστότητας του μυθοπλαστικού λόγου στο πλαίσιο μιας κατασκευής της πραγματικότητας παρά μιας αναπαράστασής της.

2017: μη λογοτεχνικά βιβλία για να προσέξουμε

Του Γιάννη Ν. Μπασκόζου

Ο Κώστας Βούλγαρης φιλοδοξεί με μια συναγωγή διαφορετικών κριτικών κειμένων, να θεμελιώσει μια θεωρία για την μεταμυθοπλασία στην ελληνική λογοτεχνία. Είχε και παλιότερα με την έκδοση «Εστέτ», προσπαθήσει να συγκροτήσει ένα corpus των συγγραφέων που εισάγουν τον νεωτερισμό στην ελληνική λογοτεχνία. Ο Κ. Βούλγαρης εκκινά από την διαπίστωση ότι η ελληνική νεωτερική λογοτεχνία δημιουργείται ερήμην ενός ανάλογου θεωρητικού λόγου. Σημειώνει ότι είναι ένα πρόβλημα οπτικής, το πώς βλέπει κάποιος τον Ροΐδη, τον Βαλτινό ή τον Νάνο Βαλαωρίτη και το πώς τους εντάσσει σε μια θεωρία της λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας εισέρχεται στις ρωγμές της παραδεδομένης λογοτεχνικής κριτικής, στην επανασύσταση του ελληνικού μοντερνισμού, στη λογοτεχνία των τεκμηρίων για να επιμείνει περισσότερο στη δημιουργία της μεταμυθοπλασίας, στις απαρχές της και στη συνέχεια της όπως διαπιστώνεται σήμερα με λογοτεχνικές μορφές.

oanagnostis.gr, 4.1.2018

2017 / δοκίμια και μελέτες

Οι σημαντικότεροι τίτλοι της απερχόμενης χρονιάς

Του Γ. Ν. Περαντωνάκη

...Η σύγχρονη πολιτισµική στάθµη σχετίζεται εν πολλοίς µε τη µεταµοντέρνα κατάσταση κι η λογοτεχνία χρησιµοποιεί τη µεταµυθοπλασία για να αρθρώσει τον δικό της µεταµοντέρνο λόγο. Ο Κώστας Βούλγαρης προσπαθεί να χαρτογραφήσει τον χώρο, όχι επιστηµονικά, όχι δοκιµιακά, αλλά πιο πολύ σε ένα είδος αφηγηµατικής ανθολογίας κειµένων, λογοτεχνικών και κυρίως κριτικών, που διερευνούν πτυχές του φαινοµένου. «Η µεταµυθοπλασία στη νεοελληνική πεζογραφία» (Βιβλιόραµα) αποτελεί µια περιγραφική και ερµηνευτική διερεύνηση της λογοτεχνίας, που αφηγείται και ταυτόχρονα οδηγεί τον αναγνώστη στην αναγνώριση της κατασκευής, της πεποιηµένης δηλαδή φύσης της...

Εφημερίδα των Συντακτών, 30.12.2017

Κριτικό κείμενο

Της Ανθούλας Δανιήλ

Η Μεταμυθοπλασία στη νεοελληνική πεζογραφία του Κώστα Βούλγαρη είναι ένας ογκώδης τόμος που ο συγγραφέας τον έστησε με πολύ μεράκι, φιλοδοξώντας να ερμηνεύσει τον όρο «μεταμυθοπλασία». Συγκεντρώνει, λοιπόν, τα πάντα εν ενί, κείμενα επιφανών λογοτεχνών και μελετητών, και δικά του πολλά, βεβαίως, σε έναν τόμο, για να ερμηνεύσει και να αποδείξει τη δυναμική του όρου. Δυναμική με την έννοια της συνεχούς αλλαγής, εφόσον τα κείμενα είναι διαφορετικής χρονικής αφετηρίας, διαφορετικών διαθέσεων, διαφορετικού ύφους και εκφράζουν το καθένα την αγωνία του δημιουργού του, αλλά και την αισθητική και τις τάσεις της εποχής τους που, αλλάζοντας, αλλάζουν και ανανεώνουν την τέχνη. Γιατί η γλώσσα εξελίσσεται μένοντας πάντα ζωντανή, ενώ η επανάληψη του ίδιου σημαίνει θάνατο.